Xineru ye un mes refraneru

Unu de los elementos más característicos y peculiares de la cultura asturiana ye la so refranística popular. La refranística popular asturiana axunta non sólo los refranes sinón tamién les cosadielles, proverbios y otros dichos o frases d’orixe popular que conformen tou un patrimoniu inmaterial característicu. La refranística asturiana ye por ello un elementu más de la cultura colectiva del pueblu asturianu. Los refranes caltiénense na memoria del pueblu y les persones pueden o podemos reconocelos, comprendelos nel so aspectu metafóricu y pañar asina’l so significáu o sentíu según el códigu cultural que nos tresmiten. La refranística asturiana ye atemporal pues conserva la cultura del pasáu como dalgo del presente, como dalgo incamudable o eternu. Ésta ye precisamente la fuerza y la importancia de la refranística asturiana pa la propia cultura nacional de los asturianos: el fechu de representar una cultura ancestral que sigue viva y sigue siendo útil en forma d’abondos refranes y cosadielles.
Los refranes asturianos falen tamién del pasu del tiempu y del clima del país dende un puntu de vista utilitariu o a veces tamién dende un sentíu lúdicu o irónicu de la vida. Los refranes asturianos reflexen, cómo non, el ciclu climáticu natural de les estaciones del añu, de los meses y de tolos factores climáticos qu’afecten a la vida del individu en xeneral, non sólo a la so economía o porgüeyu. Dellos refranes són más precisos qu’otros, pero sabemos que tán bien reproducíos nel discursu cuando algamen el so oxetivu na comunicación. Los refranes permiten facer conceptos ellaboraos o abstractos na fala y dan coherencia o resalten aspectos de la comunicación. El refrán aporta una razón imaxinativa yá que tamién fala de les emociones, los sentimientos y los conocimientos intuitivos. Lo importante ye’l mensaxe, el significáu, y non la so verdá o falsedá: siempre hai un significáu o un sentíu axeitáu pa dalguién, lo importante ye la comprensión. Tamién por ello hai refranes que varíen o se contradicen ente ellos y son al empar útiles nos diferentes discursos, pues tamién espeyen la diversidá d’opiniones y criterios. Los meses del añu tamién tienen el so particular campu semánticu dientro de la temática diversa de la refranística asturiana.
El mes de xineru yera’l primer mes del añu según el calendariu romanu yá que cada primeru de xineru se renovaben los cónsules gobernadores de la República. Yera un mes dedicáu al dios Xanu, el dios de les dos cares, y por ello, el dios de los cambios, pasos o trespasos, el dios de les puertes y antoxanes, de los entamos y finales. El mes de xineru n’Asturies, según la refranística asturiana, ye o tien que ser un mes de ñevaes, sobremanera nes rexones interiores del país, más montesines y fresques que les costeres. La cultura popular asturiana diz qu’un xineru de ñeve trai una bona y bayurosa primavera. Pol contrario, un xineru calurosu apurre n’Asturies una primavera fría y perxudicial. Febreru y marzu son imprevisibles y llocos. Asturies recibe la primavera col lluviosu mes d’abril (cada gota val por mil) que tamién se define como «güeveril» en correlación col mes de mayu «paxarayu». Un xunu rellumante, ye un añu abundante. Los bonos nabos en xunetu hai que semalos. Orbayu d’agostu, más miel y más mostu. Setiembre ye fruteru, allegre y folixeru. L’hibiernu entama n’ochobre. Payares ye’l samartín y el cierzu al que-y sigue avientu coles fiestes dientru.
Cuando conocemos la cultura refranística popular asturiana podemos presumir de tener gracies a ella una competencia cultural axeitada que consiste en compartir, entender y disfrutar de la memoria colectiva y tamién podemos llegar a saber utilizar un discursu con coherencia y precisión. Conocer los refranes asturianos nun ye sólo conocer la cultura asturiana, ye inda más, ye conocer Asturies y conocer y reconocer a los asturianos, esto ye, conocer y reconocenos a nosotros mesmos. §

• · Xineru buenu, lo demás hibiernu;xineru malu, lo demás branu.
• · Cuando xineru vien caliente ye que trai el diañu en vientre.
• · Cuando ye secu xineru verás fartucu’l graneru.
• · En xineru cuaya l’agua en pucheru.
• · Val más avientu aventáu que xineru xeláu.
• · Les pites que dexen dineru son les que fueron polles de xineru.
• · En xineru, la ñeve nel bragueru.
• · Hibiernu lluviosu, añu abundosu.
• · Añu de ñevaes, añu de fornaes.
• · En Busdongu y en Payares, si pudieres, nun te pares.
• · Dixo la ñeve a la xelada, marcha tu hoi que yo voi mañana.
• · Cuando’l cielu ta panza burru, ñeve seguro.
• · Cuando veas la borrina per Retruyés, atéchate si pués.
• · Les alpargates de xineru son madreñes n’abril.
• · Nel mes de xineru, cortarás el to maderu.
• · Al bon xineru, prende-y fueu.
• · Cuando en xineru oigas tronar, aumenta’l graneru y apunta’l payar.
• · Xineru ñevosu, febreru xelosu, marzu ventosu y abril lluviosu faen un mayu floríu y fermosu.
• · Xineru de branu, tiempu del diañu.
• · Bon xineru y bon abril, nunca los verás venir.
• · Añu de ñeves, añu de bienes.
• · Ñeve que nun marcha, otra esperará.