Santa María de Llebeña, xoya del pre-románicu asturianu

Los primeros monasterios fundaos nel valle del Deva son del sieglu VIII como Turienu, Cosgaya y Llebeña, durante’l reináu de los primeros monarques asturianos. Yeren esplotaciones agraries, una repoblación monástica interna del Reinu d’Asturies, con dominios cada vez más grandes poles donaciones y qu’amás d’atender a pelegrinos agospiaben viaxeros y cumplíen la función política de cristianizar y llatinizar a una población inda pagano.
Col tiempu estos monasterios crearán grandes dominios col apoyu de los reis asturianos. Alfonsu I d’Asturies (739-757) repuebla Llébana y Tresmiera. El primer documentu conserváu sobre un monasteriu en Llebeña ye del 779, reinando Silo, pol que sabemos que se donen bienes al monasteriu de San Salvador de Flevenia. La ilesia d’esti monasteriu tenía varies advocaciones, una d’elles la de Santa María, nomándose asina nun documentu del 796, nel reináu d’Alfonsu II. La ilesia de Santa María sustituye asina al antigu monasteriu antes consagráu a San Salvador. Alfonsu III d’Asturies (866-910) fortifica la llinia del Dueru y la fastera oriental alabesa con castiellos y fai por traer al reinu a cristianos sureños pa repoblar tierres anque siempre col recelu de que traxeren herexíes. Munchos d’estos pobladores yeren monxes que funden monasterios col apoyu real. Llébana yera una provincia o condáu en que taba repartíu alministrativamente’l Reinu d’Asturies. Nel reináu de Fruela II d’Asturies (910-925), los condes del reinu asturianu Alfonsu y Xusta, que governaben La Llébana en nome del rei, teníen una casa cerca del monasteriu de Santu Toribiu y propiedaes en Llebeña. Nel añu 925 estos condes donen a la ilesia de Llebeña tierres nesti pueblu y notru documentu donen a Santu Toribiu too cuanto teníen nesa villa. La ilesia va vinculase llueu a esti importante monasteriu.Los primeros monasterios fundaos nel valle del Deva son del sieglu VIII como Turienu, Cosgaya y Llebeña, durante’l reináu de los primeros monarques asturianos.
Nun sabemos la fecha de fundación del monasteriu, pero sí que nel añu 796, nel reináu d’Alfonsu II, la ilesia yá esistía baxo advocacion de Santa María. El so orixe hai que consideralu como un antigu llugar de cultu celta cristianizáu, debío a l’abundancia de cruces esvástiques presentes na decoración, alusives al cultu solar, y na presencia d’un texu milenariu, árbol sagráu de los antiguos asturcántabros. La tradición diz que nun principiu construyóse la ilesia de Llebeña como capiella funeraria de Santu Toribiu. En 1735 constrúyese un pórticu lateral d’entrada, siendo ilesia parroquial, pórticu enteilesia onde los vecinos solíen facer Conceyos Abiertos según vezu antigu. Llebeña pertenez al conceyu de Castru Cillórigu.
La so planta, traces y decoración ye típica de l’arquitectura del arte pre-románicu asturianu o de la monarquía asturiana. Los arcos triunfales de los ábsides son de mediu puntu peraltaos y retallaos. Les moldures que separten fustes de capiteles són siempre de sogueáu, típicu elementu del estilu pre-románicu asturianu. Elemenu peculiar de Llebeña son los sos característicos modillones que sofiten los aleros, precedente de los caneciellos románicos. Éstos tienen forma de lóbulos con esvástiques o ruedes solares de claru orixen celta. La esvástica más repetida ye la destróxira de 6 radios con una flor de 6 pétalos nel centru, claru exemplu de la cristianización de la esvástica celta. Pieza especial d’esta ilesia ye la estela o canciella, que al igual de la esistente en Santa Cristina de L.lena, ilesia cola que tien abondu paecíu, separtaba’l coru del espaciu públicu de la nave a modu d’iconostasiu y qu’anguañu pue vese presidiendo l’altar. Esta llosa o canciella ta decorada tamién con esvástiques y símbolos paganos o indíxenes, afondando na idea de que yera un santuariu celta. El texu llantáu frente a la ilesia, como ocurre en munchos otros templos antiguos d’Asturies, data de principios del sieglu X, siendo probable que se llantara’l texu al empar que’l templu, como en Casar de Periedu y perdayures n’Asturies. El motivu central de la canciella de Llebeña ye una gran esvástica o hélice solar de 16 radios con un botón central frecuente nos relieves pre-románicos que simboliza la sangre de Cristu, en pareyo cola cruz xemmada, motivu tradicional del arte paleocristianu. L’atribución de la esvástica solar a Cristu ye evidente yá que ye’l sol de xusticia, asimilación pol cristianismu del cultu celta al sol.
Otres pervalioses ilesies que tamién pertenecen al periodu del pre-románicu asturianu son les de San Román de Morosu, Santa Leocadia de Felguera y San Andrés de Llébana.