L’asturianidá ye un conceptu qu’entama hai 1100 años y que punxo de moda’l rei Fruela II cola so famosa donación de la Cáxa de les Agates al Obispu d’Uviéu que lleva grabada la Cruz de la Victoria de Pelayu.
El reinu de Fruela II dende la so proclamación nel añu 910 como rei d’Asturies algamaba los territorios que diben dende’l ríu Eo hasta Guipúzcua (palabra que significa frontera) incluyendo los confines del obispáu de Valpuesta, el segundu obispáu del Reinu d’Asturies depués del de la Corte d’Uviéu. Al otru llau del cursu del ríu Eo governaba’l so hermanu, el príncipe Ordoño. Por esti motivu, la llende ente Galicia y Asturies siempre foi y ye, el cursu enteru del ríu Eo, hasta Pedrafita de Camporredondo, que debe’l so nome a la forma llatina de nomar una de les sos riberes: la Ripa de Ove, esto ye, la Ribera d’Ovetus, amás estos conceyos yá pertenecíen a la diócesis d’Uviéu dende la so creación, na época del rei Alfonso II hasta 1954 cuando dexaron de pertenecer al mesmu eclesiásticamente. Inda la xente recuerda cuando la Virxe de Cuadonga visitó esti arciprestazgu asturianu de Burón nel 1951 como parte de la provincia eclesiástica asturiana.
Asturies, pañaba nel 910 la so forma y definición actual, diferenciada per primer vez de Galicia pel ríu Eo y estremada de Lleón poles vertientes d’agues al norte. Asturies tornaba asina al so territoriu más primixeniu, al territoriu del reinu d’Alfonsu I. Nel sieglu XI, la espansión del reinu de Pamplona fai qu’Asturies pierda terrén pel oriente yá qu’ésti reinu algamó hasta la llende del ríu Miera, quitándo-y a Asturies les tierres de Sopuerta, Carranza, Bizcaya y Tresmiera, esto ye, Les Asturies más orientales. Nel sieglu XII, les ambiciones d’otru reinu poderosu, esta vez Castiella, quíta-y a Asturies y al so obispáu, con gran polémica entós, les tierres astrurianes que van del ríu Deva al ríu Miera, esto ye la Asturies de Santiyana, que del obispáu d’Uviéu pasa a depender por una sentencia del obispáu castiellanu de Burgos, salvo la parrroquia y conventu de Santa María de Yermu nel conceyu de Cartes que sigue perteneciendo a Uviéu.
Asturies ye un país de dos provincies: Asturia d’Uviéu y Asturia de Santiyana, que xuntes formen Les Asturies o Principáu de les Asturies.
Pero non por ello, los territorios históricos d’Asturies dexaron de ser talos, siguieron siendo Asturies y conservando munchos rasgos de la so asturianidá, non sólo pola so histórica pertenencia a Asturies sinón por caltener los rasgos que definen esa asturianidá. Unu d’ellos ye la llingua romance asturiana, pero hai otros munchos más.
Los conceyos de Fonsagrada (Burón), Navia de Suarna, Negueira, Conforto y Ribeira de Piquín dexaron de pertenecer alministrativamente a la provincia d’Asturies d’Uviéu pero non por ello eses tierres dexaron de ser asturianes. Lo mesmo pasó colos conceyos de Sayambre, Valdeón o Tresvisu.
Asturies ye la lexítima propietaria del territoriu d’estos municipios yá qu’estes usurpaciones y anexiones de territoriu asturianu nun cuntaron cola aprobación de la Xunta Xeneral del Principáu sinón más bien cola so total oposición nel añu 1834. Asturies de Santiyana ye una provincia dende 1630, creada por Felipe II nel territoriu de l’antigua merindá del mesmu nome. Por ello Asturies ye un país de dos provincies: Asturia d’Uviéu y Asturia de Santiyana, que xuntes formen Les Asturies o Principáu de les Asturies. Por eso Asturies ye un nome plural, porque históricamente són dos tierres o provincies ximielgues: Uviéu y Santiyana.
Dicen perende que pidir los trámites administrativos precisos para devolver esos territorios históricos a la so lexítima propietaria, Asturias, ye ser un nacionalista, y nun ye cierto, ye simplemente devolve-y a Asturies lo que-y robaron, lo que ye suyo y eso nun ye ser nacionalista ye simplemente ser xustu.
Tomase a broma o despreciar la historia d’amenorgamientu terriotrial y cultural que padeció y padez Asturies ye de xuru tar condenaos o condenar a Asturies a que la historia se repita contra nós y que vuelvan a quitar a Asturies parte de la so entrañable y ondulada tierra. Por eso ye tan necesario ser conscientes de qu’Asturies nun tará completa hasta que recueya alminsitrativamente o políticamente nel so ámbitu de dalguna manera a tolos territorios asturianos, a toles tierres que son propies y lexítimes de les dos Asturies. Y tamién que tolos asturianos y asturianes seyamos conscientes d’ello y sabedores y defensores de lo que ye la tierra asturiana.